Hipermobilność stawów to stan, w którym stawy mają większy zakres ruchu niż normalnie. Choć dla niektórych osób może to być zaletą (np. w tańcu czy gimnastyce), często wiąże się z dolegliwościami bólowymi i innymi problemami zdrowotnymi. W artykule omówiono główne objawy hipermobilności oraz metody jej diagnozowania, co jest istotne dla wczesnego rozpoznania i odpowiedniego postępowania z tym schorzeniem.
Hipermobilność stawów to stan, w którym stawy osoby dotkniętej tym schorzeniem poruszają się poza normalny zakres ruchu, często określany jako „nadmierna elastyczność” lub „wiotkość stawów”.
Hipermobilność może występować jako izolowany objaw lub jako część szerszych zespołów, takich jak zespół Ehlersa-Danlosa czy zespół Marfana. Dotyka ona około 10-20% populacji, znacznie częściej kobiet niż mężczyzn, i może być dziedziczona genetycznie.
Czym jest hipermobilność stawów?
Hipermobilność stawów (nazywana również wiotkością stawów) to stan, w którym stawy mają większy zakres ruchu niż zazwyczaj uznawany za normalny. Występuje ona z powodu zwiększonej elastyczności tkanki łącznej – głównie więzadeł i ścięgien, które w normalnych warunkach stabilizują stawy.
Tkanka łączna zawiera białko zwane kolagenem, które nadaje jej wytrzymałość. U osób z hipermobilnością kolagen może mieć inną strukturę lub być produkowany w niewystarczającej ilości, co prowadzi do większej elastyczności tkanek i zmniejszonej stabilności stawów.
Hipermobilność może dotyczyć jednego stawu (hipermobilność miejscowa) lub wielu stawów (hipermobilność uogólniona). Najczęściej dotyka:
- stawów palców rąk i nadgarstków
- stawów łokciowych
- stawów barkowych
- stawów kolanowych
- stawów biodrowych
- stawów kręgosłupa
Objawy hipermobilności stawów
Objawy hipermobilności wykraczają daleko poza sam zwiększony zakres ruchu w stawach. Mogą one istotnie wpływać na codzienne funkcjonowanie i jakość życia pacjenta. Do najczęstszych objawów należą:
Zwiększony zakres ruchu w stawach
Podstawowym objawem hipermobilności jest możliwość wykonywania ruchów wykraczających poza normalny zakres. Osoby z hipermobilnością często mogą:
- Odginać palce dłoni do tyłu pod kątem większym niż 90 stopni
- Dotykać kciukiem do przedramienia
- Prostować łokcie i kolana poza normalny zakres (przeprost)
- Wykonywać szpagat bez specjalnego treningu
- Kłaść dłonie płasko na podłodze przy wyprostowanych kolanach
Bóle stawów i mięśni
Osoby z hipermobilnością często doświadczają przewlekłego bólu stawów, który może znacząco utrudniać codzienne funkcjonowanie. Ból ten nasila się szczególnie po wysiłku fizycznym lub długotrwałym przebywaniu w jednej pozycji. Może być rozlany, wędrujący i trudny do zlokalizowania. Najczęściej dotyka:
- Kolan
- Bioder
- Ramion
- Nadgarstków
- Kręgosłupa, zwłaszcza odcinka lędźwiowego
Bóle mięśniowe wynikają z nadmiernego napięcia mięśni, które nieustannie próbują stabilizować wiotkie stawy, co prowadzi do ich szybszego zmęczenia i przeciążenia.
Częste zwichnięcia i podwichnięcia
Z powodu osłabionej stabilności stawów, osoby z hipermobilnością są znacznie bardziej narażone na:
- Zwichnięcia (całkowite przemieszczenie powierzchni stawowych)
- Podwichnięcia (częściowe przemieszczenie)
- Nadwyrężenia więzadeł i ścięgien
Najczęściej problem dotyczy stawów barkowych, rzepki kolanowej oraz stawów skroniowo-żuchwowych. Powtarzające się urazy mogą prowadzić do przewlekłych uszkodzeń i przedwczesnego rozwoju zmian zwyrodnieniowych.
Objawy pozastawowe
Hipermobilności mogą towarzyszyć również objawy niezwiązane bezpośrednio ze stawami, co świadczy o systemowym charakterze tego zaburzenia:
- Cienka, aksamitna skóra, która łatwo się siniczy i tworzy blizny
- Przewlekłe zmęczenie i obniżona wydolność fizyczna
- Zaburzenia propriocepcji (zmysłu czucia głębokiego), prowadzące do gorszej koordynacji ruchowej
- Problemy z układem pokarmowym (zespół jelita drażliwego, refluks żołądkowo-przełykowy)
- Zaburzenia autonomicznego układu nerwowego (np. omdlenia ortostatyczne, tachykardia)
- Niepokój, depresja i inne problemy psychologiczne związane z przewlekłym bólem i ograniczeniami funkcjonalnymi
Diagnoza hipermobilności stawów
Diagnoza hipermobilności opiera się głównie na dokładnym badaniu klinicznym i szczegółowym wywiadzie medycznym. Nie istnieją specyficzne badania laboratoryjne potwierdzające to schorzenie, co czasem utrudnia jego rozpoznanie.
Skala Beightona
Najczęściej stosowanym narzędziem do oceny hipermobilności jest skala Beightona. Ten prosty test kliniczny obejmuje pięć manewrów, za które przyznaje się punkty (maksymalnie 9):
1. Bierne odgięcie małego palca dłoni poza 90° (1 punkt za każdą rękę)
2. Bierne przywiedzenie kciuka do przedramienia (1 punkt za każdą rękę)
3. Przeprost łokcia powyżej 10° (1 punkt za każdą rękę)
4. Przeprost kolana powyżej 10° (1 punkt za każdą nogę)
5. Możliwość położenia dłoni płasko na podłodze przy wyprostowanych kolanach (1 punkt)
Wynik 4 lub więcej punktów w skali Beightona u dorosłych i 5 lub więcej punktów u dzieci sugeruje uogólnioną hipermobilność stawów.
Kryteria Brighton
Bardziej kompleksowym narzędziem diagnostycznym są kryteria Brighton, które oprócz oceny zakresu ruchu w stawach uwzględniają również inne objawy i dolegliwości. Kryteria te dzielą się na duże i małe:
Kryteria duże:
- Wynik w skali Beightona 4/9 lub więcej (obecnie lub w przeszłości)
- Bóle stawów trwające dłużej niż 3 miesiące w 4 lub więcej stawach
Kryteria małe:
- Wynik w skali Beightona 1-3/9
- Bóle stawów trwające dłużej niż 3 miesiące w 1-3 stawach
- Zwichnięcia/podwichnięcia w więcej niż jednym stawie
- Zapalenie tkanek miękkich (np. zapalenie ścięgien) w 3 lub więcej miejscach
- Wysoka, szczupła budowa ciała
- Nieprawidłowości skóry (rozstępy, nadmierna elastyczność, cienka skóra)
- Objawy oczne (opadające powieki, krótkowzroczność)
- Żylaki, przepukliny, wypadanie narządów miednicy lub odbytnicy
Rozpoznanie zespołu hipermobilności stawów wymaga spełnienia dwóch kryteriów dużych, jednego dużego i dwóch małych, lub czterech małych.
Diagnostyka różnicowa
Podczas diagnozowania hipermobilności kluczowe jest wykluczenie innych schorzeń, które mogą dawać podobne objawy:
- Zespół Ehlersa-Danlosa (szczególnie typ hipermobilny)
- Zespół Marfana
- Zespół Sticklera
- Osteogenesis imperfecta (wrodzona łamliwość kości)
W niektórych przypadkach lekarz może zlecić dodatkowe badania:
- Badania obrazowe (RTG, MRI) – aby wykluczyć inne przyczyny bólu stawów i ocenić ewentualne uszkodzenia
- Badania genetyczne – w przypadku podejrzenia zespołów genetycznych lub rodzinnego występowania objawów
- Badania laboratoryjne – aby wykluczyć choroby zapalne stawów i inne schorzenia układowe
Kiedy udać się do lekarza?
Należy rozważyć konsultację lekarską, jeśli hipermobilności towarzyszą:
- Przewlekły ból stawów utrzymujący się dłużej niż 12 tygodni
- Powtarzające się zwichnięcia lub podwichnięcia tych samych stawów
- Znaczne ograniczenie codziennej aktywności lub niemożność wykonywania pracy
- Objawy pozastawowe (problemy skórne, zaburzenia pracy serca, omdlenia)
- Hipermobilność występująca rodzinnie wraz z innymi niepokojącymi objawami
Wczesna diagnoza hipermobilności stawów jest niezwykle istotna, ponieważ pozwala na wdrożenie odpowiedniego postępowania, które może zapobiec rozwojowi przewlekłych dolegliwości bólowych i uszkodzeń stawów w przyszłości. Odpowiednio prowadzona fizjoterapia może znacząco poprawić stabilność stawów i zmniejszyć ryzyko urazów.
Podsumowanie
Hipermobilność stawów to stan, który może znacząco wpływać na jakość życia. Charakteryzuje się zwiększonym zakresem ruchu w stawach, co często prowadzi do bólu, zwichnięć i innych dolegliwości. Diagnoza opiera się głównie na badaniu klinicznym z wykorzystaniem skali Beightona i kryteriów Brighton.
Osoby z podejrzeniem hipermobilności powinny skonsultować się z lekarzem, najlepiej reumatologiem lub specjalistą medycyny fizykalnej i rehabilitacji. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie postępowanie mogą znacząco poprawić komfort życia i zapobiec długoterminowym powikłaniom, takim jak przewlekły ból czy przedwczesne zmiany zwyrodnieniowe.
Choć hipermobilność stawów nie jest uleczalna, odpowiednie zarządzanie objawami poprzez ukierunkowaną fizjoterapię, ćwiczenia wzmacniające mięśnie stabilizujące stawy i świadomą modyfikację stylu życia pozwala większości osób prowadzić aktywne życie z minimalnymi dolegliwościami. Kluczowe jest znalezienie równowagi między ochroną nadmiernie ruchomych stawów a utrzymaniem ich sprawności i siły otaczających je mięśni.