Czym jest łuszczyca dłoni i stóp?
Łuszczyca dłoni i stóp (palmoplantarna) to szczególna odmiana łuszczycy, która występuje wyłącznie lub głównie na powierzchniach dłoni i podeszwach stóp. Ta przewlekła choroba skóry, choć nie zagraża życiu, może znacząco utrudniać codzienne funkcjonowanie, powodując ból i dyskomfort w obszarach ciała nieustannie narażonych na urazy, tarcie i kontakt z różnymi substancjami.
Łuszczyca palmoplantarna może przybierać różne formy, z których najczęstsze to:
Łuszczyca plackowata dłoni i stóp – charakteryzuje się występowaniem dobrze odgraniczonych, czerwonych plam pokrytych srebrzystymi łuskami.
Łuszczyca krostkowa dłoni i stóp (pustulosis palmoplantaris) – cechuje się obecnością małych, wypełnionych ropą krostek na zaczerwienionej skórze dłoni i/lub stóp.
Łuszczyca hiperkeratotyczna – objawia się znacznym zgrubieniem skóry, szczególnie na piętach i krawędziach dłoni.
Schorzenie to może występować samodzielnie lub towarzyszyć łuszczycy innych części ciała. Dotyka około 2-5% wszystkich pacjentów z łuszczycą, choć rzeczywista liczba może być wyższa ze względu na przypadki błędnej diagnozy.
Objawy łuszczycy dłoni i stóp
Objawy łuszczycy dłoni i stóp różnią się w zależności od typu choroby, ale wszystkie formy mogą powodować znaczny dyskomfort i ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu.
W łuszczycy plackowatej dłoni i stóp:
- Czerwone, dobrze odgraniczone plamy na dłoniach i/lub podeszwach stóp
- Srebrzystobiałe łuski na powierzchni zmian
- Pękanie i krwawienie skóry
- Bolesność przy dotykaniu i nacisku
W łuszczycy krostkowej dłoni i stóp:
- Małe, żółtawe krostki (pęcherzyki wypełnione ropą)
- Zaczerwienienie skóry wokół krostek
- Złuszczanie się skóry po wyschnięciu krostek
- Nawracające cykle powstawania i zanikania krostek
W łuszczycy hiperkeratotycznej:
- Znaczne zgrubienie skóry, szczególnie na piętach
- Bolesne pęknięcia (szczeliny) w zgrubiałej skórze
- Żółtawe lub brązowawe zabarwienie zrogowaciałej skóry
- Ograniczona elastyczność skóry
Łuszczyca dłoni i stóp często powoduje znaczny ból i dyskomfort, który może utrudniać chodzenie, chwytanie przedmiotów i wykonywanie codziennych czynności.
Charakterystyczną cechą łuszczycy jest jej przewlekły i nawracający charakter. Okresy zaostrzeń przeplatają się z okresami remisji, kiedy objawy są mniej nasilone lub czasowo ustępują.
Jak wygląda łuszczyca dłoni i stóp? – charakterystyka zmian
Każdy typ łuszczycy dłoni i stóp ma charakterystyczny wygląd, co pomaga w prawidłowej diagnostyce.
Łuszczyca plackowata objawia się czerwonymi, wyraźnie odgraniczonymi od zdrowej skóry plamami pokrytymi srebrzystymi łuskami. Zmiany mogą być pojedyncze lub mnogie, często symetryczne na obu dłoniach lub stopach. Z czasem plamy mogą się powiększać i zlewać, tworząc większe obszary zmienionej chorobowo skóry.
Łuszczyca krostkowa charakteryzuje się obecnością drobnych (1-3 mm) żółtawych krostek na zaczerwienionej skórze. Krostki często pojawiają się grupowo, tworząc skupiska przypominające „jeziorka ropy”. Po kilku dniach krostki wysychają, a skóra w tym miejscu złuszcza się, jednak wkrótce pojawiają się nowe zmiany, tworząc przewlekły stan zapalny.
Łuszczyca hiperkeratotyczna przejawia się znacznym zgrubieniem skóry, szczególnie w miejscach narażonych na nacisk, jak pięty czy krawędzie dłoni. Zrogowaciała skóra może pękać, tworząc bolesne szczeliny (ragady), które krwawią i utrudniają chodzenie oraz chwytanie przedmiotów.
Niezależnie od typu, łuszczyca dłoni i stóp często powoduje suchość skóry, która może prowadzić do pękania i krwawienia. Zmiany skórne mogą być symetryczne (występować na obu dłoniach lub stopach) lub asymetryczne, a ich intensywność często zmienia się w czasie.
Przyczyny i czynniki zaostrzające łuszczycę dłoni i stóp
Dokładna przyczyna łuszczycy dłoni i stóp, podobnie jak innych form łuszczycy, nie jest w pełni poznana. W jej rozwoju istotną rolę odgrywają:
Czynniki genetyczne – skłonność do łuszczycy może być dziedziczona, choć sam mechanizm dziedziczenia jest złożony i wielogenowy.
Zaburzenia układu immunologicznego – nadmierna aktywność układu odpornościowego prowadzi do przyspieszonej produkcji komórek skóry (cykl odnowy skóry skraca się z normalnych 28-30 dni do zaledwie 3-4 dni) i przewlekłego stanu zapalnego.
Czynniki środowiskowe – mogą wyzwalać pierwsze objawy lub zaostrzać istniejącą chorobę.
Łuszczyca dłoni i stóp może być zaostrzana przez:
- Urazy mechaniczne skóry (efekt Koebnera) – skaleczenia, otarcia, nacisk
- Stres psychiczny i emocjonalny
- Infekcje (szczególnie paciorkowcowe)
- Niektóre leki (beta-blokery, lit, leki przeciwmalaryczne, inhibitory ACE)
- Palenie tytoniu (szczególnie silny związek z łuszczycą krostkową)
- Ekspozycję na detergenty, rozpuszczalniki i inne drażniące substancje chemiczne
- Zmiany hormonalne (np. w czasie ciąży, menopauzy)
- Suche i zimne powietrze (zaostrzenia często występują zimą)
- Nadmierne spożycie alkoholu
Łuszczyca dłoni i stóp jest szczególnie narażona na zaostrzenia ze względu na ciągłe używanie rąk i stóp oraz ich kontakt z potencjalnie drażniącymi czynnikami zewnętrznymi.
Diagnostyka i różnicowanie łuszczycy dłoni i stóp
Diagnoza łuszczycy dłoni i stóp opiera się głównie na badaniu klinicznym i szczegółowym wywiadzie z pacjentem. Doświadczony dermatolog ocenia wygląd zmian skórnych, ich lokalizację, symetrię oraz historię ich rozwoju.
W przypadkach niejednoznacznych, gdy obraz kliniczny jest nietypowy, może być konieczne wykonanie biopsji skóry i badania histopatologicznego. Badanie to pozwala na ocenę mikroskopową tkanki i potwierdzenie rozpoznania.
Łuszczycę dłoni i stóp należy różnicować z innymi chorobami skóry, takimi jak:
- Wyprysk (egzema) kontaktowy lub atopowy
- Grzybica stóp i dłoni
- Liszaj płaski
- Choroba Reitera
- Keratodermie dłoniowo-podeszwowe (dziedziczne lub nabyte)
- Wyprysk potnicowy
- Reakcje polekowe
Prawidłowa diagnoza jest kluczowa dla wdrożenia odpowiedniego leczenia, gdyż terapie różnych chorób skóry mogą się znacząco różnić. Czasami konieczne jest wykonanie dodatkowych badań, takich jak posiew mikologiczny (w celu wykluczenia grzybicy) czy testy płatkowe (w celu wykluczenia alergii kontaktowej).
Metody leczenia łuszczycy dłoni i stóp
Leczenie łuszczycy dłoni i stóp jest często bardziej wymagające niż w przypadku łuszczycy innych lokalizacji. Wynika to z grubszej warstwy rogowej naskórka w tych okolicach oraz ciągłego narażenia na urazy mechaniczne i kontakt z substancjami drażniącymi. Terapia powinna być dobrana indywidualnie, z uwzględnieniem typu łuszczycy, nasilenia objawów oraz preferencji pacjenta.
Leczenie miejscowe
Podstawą terapii są preparaty stosowane bezpośrednio na skórę:
- Kortykosteroidy – redukują stan zapalny i świąd, dostępne w różnych postaciach (maści, kremy, pianki) i o różnej sile działania; na dłonie i stopy często stosuje się silne i bardzo silne kortykosteroidy
- Pochodne witaminy D3 (kalcypotriol, takalcytol) – normalizują proces rogowacenia naskórka; często stosowane w połączeniu z kortykosteroidami
- Retinoid miejscowy (tazaroten) – spowalnia nadmierną proliferację komórek skóry i zmniejsza stan zapalny
- Inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus) – działają przeciwzapalnie, szczególnie przydatne w terapii długoterminowej, gdyż nie powodują ścieńczenia skóry
- Dziegcie – tradycyjne preparaty o działaniu przeciwzapalnym i przeciwświądowym
- Kwas salicylowy (5-10%) – pomaga usunąć nadmiar zrogowaciałego naskórka, zwiększając penetrację innych leków
Fototerapia
W przypadkach opornych na leczenie miejscowe stosuje się:
- PUVA-terapię (psoralen + UVA) – dłonie i stopy są naświetlane promieniowaniem UVA po uprzednim podaniu psoralenu (substancji uwrażliwiającej na światło); może być stosowana jako PUVA miejscowa (kąpiel tylko dłoni i stóp w roztworze psoralenu)
- UVB o wąskim spektrum (311 nm) – naświetlanie specjalną lampą emitującą promieniowanie UVB, które hamuje nadmierną proliferację komórek skóry
Leczenie ogólne
W ciężkich przypadkach lub przy nieskuteczności terapii miejscowej i fototerapii stosuje się:
- Metotreksat – lek immunosupresyjny hamujący nadmierny podział komórek; podawany raz w tygodniu, wymaga regularnej kontroli parametrów wątrobowych i morfologii krwi
- Cyklosporynę – lek immunosupresyjny o szybkim działaniu, szczególnie skuteczny w łuszczycy krostkowej; stosowany zwykle przez ograniczony czas ze względu na potencjalne działania niepożądane
- Acytretynę – retinoid doustny normalizujący proces rogowacenia; często skuteczny w łuszczycy hiperkeratotycznej; wymaga stosowania skutecznej antykoncepcji u kobiet w wieku rozrodczym
- Leki biologiczne (inhibitory TNF-α, IL-12/23, IL-17, IL-23) – nowoczesne preparaty modyfikujące odpowiedź immunologiczną; stosowane w najcięższych przypadkach opornych na inne metody leczenia
Leczenie łuszczycy dłoni i stóp wymaga cierpliwości i konsekwencji. Często konieczne jest stosowanie terapii łączonej (kilku metod jednocześnie) oraz długotrwałe leczenie podtrzymujące, aby utrzymać remisję choroby.
Zalecenia dodatkowe
Oprócz farmakoterapii, istotne znaczenie mają:
- Regularne nawilżanie skóry odpowiednimi emolientami – najlepiej stosować preparaty bezzapachowe, hipoalergiczne, zawierające mocznik, kwas mlekowy lub glicerynę
- Unikanie czynników zaostrzających (urazy, stres, kontakt z drażniącymi substancjami)
- Noszenie bawełnianych rękawiczek pod gumowymi podczas prac domowych i kontaktu z detergentami
- Wygodne, nieuciskające obuwie z naturalnych materiałów, z miękką wyściółką
- Zaprzestanie palenia tytoniu (szczególnie ważne w łuszczycy krostkowej)
- Unikanie gorących kąpieli i agresywnych środków myjących – zaleca się mycie w letniej wodzie łagodnymi, bezzapachowymi środkami myjącymi
- Stosowanie opatrunków okluzyjnych na noc po nałożeniu leków miejscowych – zwiększa to ich skuteczność
- Dbanie o ogólny stan zdrowia – zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna, redukcja stresu
Łuszczyca dłoni i stóp to przewlekła choroba, która wymaga kompleksowego podejścia terapeutycznego i regularnych konsultacji dermatologicznych. Wczesne rozpoznanie i właściwe leczenie mogą znacząco poprawić jakość życia pacjentów i zapobiec powikłaniom, takim jak wtórne infekcje bakteryjne, ograniczenia funkcjonalne czy problemy psychospołeczne związane z widocznymi zmianami skórnymi.